Program etyki środowiskowej, stworzony w USA, to siedem głównych zasad. Nie są trudne do wprowadzenia podczas aktywności outdoorowych, za to konsekwentnie stosowane pozwalają zminimalizować nasz negatywny wpływ na środowisko.
Jako edukator w Tatrzańskim Parku Narodowym i przewodnik tatrzański spotykam się z wieloma grupami, które działają w Tatrach. Szkolę turystów, taterników, skiturowców, biegaczy, a od kilku lat podczas tych szkoleń staram się promować zasady odpowiedzialności za środowisko. Leave No Trace zyskuje coraz większą popularność na całym świecie, również u nas.
Leave No Trace opiera się na siedmiu głównych, bardzo uniwersalnych zasadach. W szczegółach mogą się nieco różnić w zależności od rodzaju uprawianej aktywności. Dotyczą nie tylko obszarów wysoko chronionych – parków narodowych czy rezerwatów, ale każdego miejsca, gdzie mamy kontakt z dziką przyrodą. To bardziej wytyczne i przypomnienia, niż zbiór regulaminów i zakazów. Ideą jest bowiem budowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko. Czasem są to bardzo proste rzeczy, które ułatwiają nam życie a jednocześnie pomagają chronić przyrodę.
Oto siedem zasad Leave No Trace:
- Planuj i przygotuj się odpowiednio (Plan ahead and prepare)
- Zaplanuj trasę dostosowaną do swoich umiejętności i kondycji;
- Sprawdź przepisy obowiązujące w danym miejscu, prognozę pogody i aktualne warunki;
- Spakuj do plecaka prowiant, picie, apteczkę, latarkę, oraz inne niezbędne wyposażenie;
- Nie pakuj do plecaka śmieci – jedzie i picie możesz przepakować do własnych wielorazowych opakowań;
- Poruszaj się w małych, sprawnych grupach.
Pierwsza zasada LNT jest spójna z podstawowymi zasadami bezpieczeństwa. Pozwala zminimalizować ryzyko sytuacji, w których będziemy zmuszeni zmieniać nasze plany i improwizować (w tym także ogranicza ryzyko wypadku lub przymusowego biwaku). Każda akcja ratunkowa, szczególnie prowadzona z użyciem samochodów, skuterów czy helikoptera zostawia przecież swój ślad w przyrodzie.
- Podróżuj i obozuj na wytrzymałych powierzchniach (Travel and camp on durable surfaces)
- Poruszaj się po wyznaczonych szlakach turystycznych – dokładnie po ścieżce a nie po roślinności obok niej;
- Wędrując w terenie, gdzie nie ma szlaków, wybieraj mniej wrażliwe podłoże – skały zamiast roślinności, miejsca suche zamiast wilgotnych;
- Unikaj poruszania się na nartach przy zbyt małej pokrywie śnieżnej, która nie zabezpiecza podłoża, szczególnie w okresie topnienia śniegu. Podłoże jest wtedy nasiąknięte wodą i bardziej wrażliwe na uszkodzenia.
Stosując się do drugiej zasady ograniczymy uszkodzenia roślinności i gleby – nie będziemy powodować erozji w sąsiedztwie ścieżek czy szlaków turystycznych. Jak kończy się jej nieprzestrzeganie i wędrowanie „po trawce” obok ścieżki, można zobaczyć na Czerwonych Wierchach. Tam „szlak” poszerzył się w niektórych miejscach do ponad 20 metrów i zniknęły już całe hektary cennej roślinności. Regeneracja takich miejsc w wysokogórskim klimacie trwa bardzo długo.
- Pozbywaj się odpadów w odpowiedni sposób (Dispose your waste properly)
- Nie zostawiaj po sobie żadnych śmieci – dotyczy to także niedopałków papierosów i resztek jedzenia;
- Załatwiaj potrzeby fizjologiczne w bezpiecznej odległości od szlaku, strumieni i zbiorników wodnych, zakopując odchody w glebie;
- Działając w miejscach, gdzie rozkład materii organicznej jest spowolniony (jaskinie, skalne wąwozy), używaj worków toaletowych.
Każdy pozostawiony przez nas odpad ma wpływ na ekosystem, zanieczyszczając go lub zwabiając dzikie zwierzęta. Problem jest tym większy, im więcej osób korzysta z tej samej przestrzeni. Kwestia potrzeb fizjologicznych jest tutaj bardzo ważnym tematem. Dobry przykład dają taternicy jaskiniowi, korzystający od wielu lat w tatrzańskich podziemiach z worków toaletowych, które otrzymują od TPN. Bez takich rozwiązań popularne jaskinie szybko zamieniły by się w …. sami możecie sobie wyobrazić!
- Zostaw to, co znajdziesz (Leave what you find)
- Nie zabieraj na pamiątkę napotkanych kamyków, mchów, patyków, szyszek i tym podobnych;
- Nie buduj struktur, nie kop dziur, nie zostawiaj znaków na drzewach czy kamieniach.
Ekosystem jest skomplikowaną siecią zależności między wieloma organizmami i środowiskiem nieożywionym. Każdy element ma jakąś funkcję. Zwykły kamień czy patyk dla porostu czy owada może być prawdziwym mikrokosmosem. Kolekcjonerstwo okazów naturalnych czy różne zwyczaje turystyczne, jak budowanie kopczyków, zeszpeciło przez lata wiele pięknych miejsc. Starajmy się nic nie zmieniać, jeśli nie jest to konieczne, i nie zostawić po sobie żadnego niepotrzebnego śladu. Taki ślad prowokuje też innych do podobnych zachowań.
- Minimalizuj wpływ ognia (Minimize campfire impacts)
- Korzystaj z przygotowanych miejsc ogniskowych;
- Rozpalając ognisko w innym miejscu zabezpiecz podłoże przed wpływem ognia i wysokiej temperatury, zagaś je a popiół rozrzuć na większej powierzchni;
- W jaskiniach nie używaj otwartego ognia – pochodni i lamp acetylenowych.
Ogień może być dużym zagrożeniem dla przyrody. Chodzi tu nie tylko o zagrożenie pożarowe w lasach. Rozpalenie ogniska, bez odizolowania go od podłoża, powoduje wypalenie roślinności i gleby. Taka „rana” będzie się zabliźniać bardzo długo. Kuchenka turystyczna i latarka mają dużo mniejszy wpływ, niż ognisko czy pochodnia.
- Szanuj dzikie życie (Respect wildlife)
- Obserwuj dzikie zwierzęta z większej odległości – użycie lornetki czy lunety pozwoli zachować bezpieczny dystans;
- W obszarach chronionych unikaj poruszania się poza wyznaczonymi szlakami lub terenami narciarskimi;
- Unikaj wędrówek z psem, a jeśli Ci towarzyszy to pilnuj go, aby nie biegał luzem;
- Ogranicz działalność we wrażliwych dla zwierząt okresach (gody, lęgi, środek nocy).
Będąc w górach czy w lesie, korzystamy z tej samej przestrzeni, co ich dzicy mieszkańcy. Zbliżanie się do dzikich zwierząt, bądź pojawianie się w miejscach, gdzie się tego nie spodziewają, powoduje u nich silny stres i ucieczkę. Podobnie działa zapach psa, który jest dla nich zapachem drapieżnika. Przez takie płoszenie niepotrzebnie zużywają energię i mają mniej czasu na poszukiwanie pokarmu. Nieodpowiednie zachowanie może być niebezpieczne także dla nas – może sprowokować atak niedźwiedzia czy ukąszenie żmii. Same nie zaatakują, ale jeśli poczują się zagrożone, to będą się bronić.
- Pamiętaj o innych (Be considerate of other visitors)
- Bądź uprzejmy dla innych, którzy korzystają z przyrody;
- Unikaj głośnych rozmów i hałasu;
- Zwracaj uwagę, jeśli ktoś łamie zasady;
- Zgłaszaj przypadki wandalizmu lub kłusownictwa do odpowiednich służb.
Nawet w dziczy bywa czasem tłoczno, szczególnie w długie weekendy. Zdarza się, że w tej samej przestrzeni działa kilka różnych grup – na dole turyści, a góry wspinacze. Na jednym szlaku spotykają się turyści piesi i skiturowcy. Szanujmy się nawzajem. Dajmy innym dobry przykład, ale też reagujmy gdy źle się zachowują.
Leave No Trace nie rozwiązuje wszystkich problemów współistnienia przyrody i turystki, ale uczy myślenia o tym, jaki ślad po sobie zostawiamy. Może warto przez ten pryzmat spojrzeć trochę szerzej na to, co robimy – nie tylko w lesie, w górach czy nad rzeką, ale też na co dzień. Przyjrzeć się ilości śmieci, które produkujemy albo naszemu śladowi węglowemu. Wszak korzystamy wspólnie z jednej planety!
Jak Krzeptowski-Sabała
Instagram: @dzikie_tatry
FB: @jasiek.sabala
